केंद्र सरकारने देशातील असंघटित क्षेत्रातील कामगारांना सामाजिक सुरक्षा आणि सरकारी योजनांचा लाभ देण्यासाठी ‘ई-श्रम’ पोर्टलची सुरुवात केली आहे. या पोर्टलवर नोंदणी केलेल्या कामगारांना एक विशिष्ट ओळख मिळते, जी त्यांना विविध कल्याणकारी योजनांचा फायदा घेण्यासाठी उपयुक्त ठरते. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, तुम्ही तुमच्या मोबाईल किंवा लॅपटॉपच्या मदतीने घरबसल्या अवघ्या काही मिनिटांत हे कार्ड काढू शकता.
टीप: जरी ई-श्रम कार्ड केंद्र सरकारच्या अनेक सामाजिक सुरक्षा योजनांसाठी प्रवेशद्वार असले तरी, महाराष्ट्रात सध्या ई-श्रम कार्डवर थेट कोणतीही पेन्शन योजना सुरू नाही याची नोंद घ्यावी. तथापि, यामुळे कामगारांना मिळणारे इतर लाभ आणि भविष्यात येणाऱ्या योजनांसाठीची पात्रता कायम राहते.
ई-श्रम कार्डसाठी कोण अर्ज करू शकतो?
असंघटित क्षेत्रातील कोणताही कामगार ई-श्रम कार्डसाठी अर्ज करण्यास पात्र आहे.
- पात्र वयोगट: अर्जदाराचे वय १६ ते ५९ वर्षांदरम्यान असणे आवश्यक आहे.
- अपात्रता: जे कामगार कर्मचारी भविष्य निर्वाह निधी संघटना (EPFO), कर्मचारी राज्य विमा महामंडळ (ESIC) किंवा राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली (NPS) चे सदस्य आहेत, ते या कार्डसाठी अर्ज करू शकत नाहीत.
- समाविष्ट कामगार:
- शेतमजूर आणि भूमिहीन शेतकरी (इतर मोठे शेतकरी नव्हे)
- बांधकाम कामगार
- घरगुती कामगार (उदा. मोलकरणी, स्वयंपाकी)
- स्थलांतरित मजूर
- प्लॅटफॉर्म कामगार (उदा. ओला, उबर, झोमॅटो डिलिव्हरी पार्टनर)
- छोटे दुकानदार, फेरीवाले
- रोजंदारी कामगार, इत्यादी.
ई-श्रम कार्डसाठी आवश्यक कागदपत्रे/माहिती
E Shram Card ई-श्रम कार्डची नोंदणी प्रक्रिया पूर्णपणे डिजिटल आहे. त्यासाठी खालील माहिती आणि कागदपत्रे तयार ठेवावी लागतील:
- आधार कार्ड (Aadhaar Card): आधार क्रमांकाशी मोबाईल नंबर लिंक असणे अनिवार्य आहे. (जर मोबाईल नंबर लिंक नसेल, तर जवळच्या CSC सेंटरवर बायोमेट्रिक पद्धतीने नोंदणी करता येते.)
- बँक खाते तपशील: खाते क्रमांक, खातेदाराचे नाव आणि IFSC कोड.
- शैक्षणिक पात्रता (Education Qualification)
- व्यवसायाची माहिती (Occupation Details): कोणत्या प्रकारचा व्यवसाय किंवा काम करता. यासाठी NCO कोड आवश्यक असतो.
- उत्पन्नाचा दाखला (Income Certificate): (ऐच्छिक/Optional)
- वारसदाराचे तपशील (Nominee Details): वारसदाराचे नाव, जन्मदिनांक, लिंग आणि नातेसंबंध.
ई-श्रम कार्ड काढण्याची सोपी व सविस्तर ऑनलाइन प्रक्रिया
E Shram Card ई-श्रम कार्ड काढण्यासाठी तुम्ही खालील पायऱ्यांचे अनुसरण करू शकता:
पायरी १: अधिकृत पोर्टलला भेट आणि नोंदणीची सुरुवात
- ई-श्रमच्या अधिकृत वेबसाइट eshram.gov.in ला भेट द्या.
- होमपेजवर उजव्या बाजूला दिसणाऱ्या ‘Register on eShram’ या पर्यायावर क्लिक करा.
पायरी २: स्व-नोंदणी (Self-Registration)
- तुमचा आधार कार्डशी लिंक असलेला मोबाईल नंबर दिलेल्या जागेत टाका.
- स्क्रीनवर दिसणारा कॅप्चा कोड (Captcha Code) काळजीपूर्वक भरा.
- तुम्ही EPFO आणि ESIC चे सदस्य असाल तर ‘Yes’ निवडा, अन्यथा ‘No’ निवडा. (बहुतांश असंघटित कामगार ‘No’ निवडतील.)
- ‘Send OTP’ बटणावर क्लिक करा. मोबाईलवर आलेला OTP टाकून ‘Submit’ करा.
पायरी ३: आधार ई-केवायसी (Aadhaar e-KYC)
- पुढील स्क्रीनवर तुमचा १२ अंकी आधार नंबर भरा.
- केवायसीसाठी ‘OTP’ हा पर्याय निवडा.
- कॅप्चा कोड भरून ‘I agree…’ या अटी व शर्तींना (Terms & Conditions) ‘टिक’ करा आणि ‘Submit’ बटणावर क्लिक करा.
- आधार लिंक मोबाईलवर आलेला OTP पुन्हा टाकून ‘Validate’ करा.
पायरी ४: वैयक्तिक माहिती (Personal Information) भरणे
- तुमचे नाव, जन्मतारीख आणि लिंग आधारनुसार आपोआप दिसेल.
- ‘Continue to Enter Other Details’ वर क्लिक करा.
- येथे आपत्कालीन मोबाईल नंबर (Emergency Mobile Number) आणि ईमेल (Email) (ऐच्छिक) भरा.
- विवाहित स्थिती (Marital Status), आईचे/वडील/पतीचे नाव, सामाजिक प्रवर्ग (Social Category), रक्तगट (Blood Group) आणि अपंगत्व (Differently Abled) ही माहिती भरा.
- वारसदाराचे तपशील (Nominee Details): वारसदाराचे नाव, जन्मदिनांक आणि तुमच्याशी असलेले नातेसंबंध निवडा.
- ‘Save & Continue’ वर क्लिक करा.
पायरी ५: पत्त्याची माहिती (Address Details) भरणे
- तुमचे मूळ राज्य (Native State) आणि जिल्हा (Native District) निवडा.
- सध्याचा पत्ता (Current Address): तुम्ही ग्रामीण (Rural) किंवा शहरी (Urban) भागात राहता ते निवडा. तुमचा संपूर्ण पत्ता (Address Line 1 & 2), जिल्हा, तालुका आणि पिन कोड टाका.
- सध्याच्या पत्त्यावर तुम्ही किती वर्षांपासून राहत आहात, तो कालावधी निवडा.
- कायमस्वरूपी पत्ता (Permanent Address): तुमचा कायमस्वरूपी पत्ता वेगळा असल्यास त्याची माहिती भरा, अन्यथा तोच पत्ता निवडा.
- ‘Save & Continue’ वर क्लिक करा.
पायरी ६: शैक्षणिक आणि उत्पन्न माहिती (Education and Income)
- शैक्षणिक पात्रता (Education Qualification): तुमच्या शिक्षणानुसार योग्य पर्याय निवडा. (प्रमाणपत्र अपलोड करणे ऐच्छिक आहे.)
- मासिक उत्पन्न स्लॅब (Monthly Income Slab): तुमच्या मासिक उत्पन्नानुसार योग्य स्लॅब निवडा. (उत्पन्न प्रमाणपत्र अपलोड करणे ऐच्छिक आहे.)
- ‘Save & Continue’ वर क्लिक करा.
पायरी ७: व्यवसाय आणि कौशल्ये (Occupation and Skills)
- तुम्ही कोणत्या प्रकारचा व्यवसाय करता, याची माहिती भरा. प्राथमिक व्यवसाय (Primary Occupation) इंग्लिशमध्ये टाइप करा आणि यादीतून योग्य पर्याय निवडा.
- यासाठी NCO कोड (National Classification of Occupations) यादीचा वापर करा.
- प्राथमिक व्यवसायात किती वर्षांचा अनुभव आहे, ते नमूद करा.
- दुय्यम व्यवसाय (Secondary Occupation) (असल्यास) आणि तुम्ही कौशल्ये कशी मिळवली (उदा. Self-Learning किंवा Formal Training) हे निवडा.
- कौशल्ये अपग्रेड (Skill upgrade) करण्यात स्वारस्य असल्यास योग्य पर्याय निवडा.
- ‘Save & Continue’ वर क्लिक करा.
पायरी ८: बँक खाते तपशील (Bank Account Details)
- येथे ‘Bank Seeding with Aadhaar’ ‘Yes’ दिसेल.
- तुमचा बँक खाते क्रमांक दोन वेळा काळजीपूर्वक टाका.
- खातेदाराचे नाव आणि IFSC कोड भरा. IFSC कोड टाकून ‘Search’ बटणावर क्लिक केल्यास बँक आणि शाखेचे नाव आपोआप दिसेल.
- ‘Save & Continue’ वर क्लिक करा.
पायरी ९: अर्ज तपासणे आणि सबमिट करणे
- तुम्ही भरलेल्या सर्व माहितीचा ‘Preview Self Details’ मध्ये काळजीपूर्वक आढावा घ्या.
- काही चूक आढळल्यास ‘Edit’ बटणावर क्लिक करून बदल करा.
- माहिती योग्य असल्याची खात्री झाल्यावर, ‘I undertake that…’ या घोषणेवर ‘टिक’ करा.
- राष्ट्रीय करिअर सेवेमध्ये (NCS) सामील होण्यास इच्छुक असल्यास ‘Yes’ किंवा ‘No’ निवडा.
- शेवटी, ‘Submit’ बटणावर क्लिक करा.
पायरी १०: ई-श्रम कार्ड डाउनलोड करणे
- अर्ज यशस्वीरित्या सबमिट झाल्यावर तुम्हाला UAN (Universal Account Number) नंबर मिळेल.
- ‘Download UAN Card’ या हिरव्या बटणावर क्लिक करून तुम्ही तुमचे ई-श्रम कार्ड PDF स्वरूपात डाउनलोड करू शकता.
