पेन्शनधारकांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा दस्तावेज म्हणजे ‘जीवन प्रमाणपत्र’ (Life Certificate), ज्याला सामान्य भाषेत ‘हयातीचा दाखला’ असेही म्हटले जाते. दरवर्षी हे प्रमाणपत्र पेन्शन देणाऱ्या संस्थेकडे (जसे की बँक किंवा सरकारी विभाग) सादर करणे बंधनकारक असते. या प्रमाणपत्राच्या आधारावर पेन्शनधारक हयात असल्याची खात्री पटते आणि त्यांची पेन्शन नियमितपणे सुरू राहते.
वृद्धापकाळात किंवा शारीरिक अडचणींमुळे दरवर्षी बँकेत किंवा कार्यालयात जाऊन हे प्रमाणपत्र सादर करणे अनेक पेन्शनधारकांसाठी जिकिरीचे ठरते. याच समस्येवर मात करण्यासाठी भारत सरकारने डिजिटल जीवन प्रमाणपत्र (Jeevan Pramaan) ही सुविधा उपलब्ध करून दिली आहे. आता पेन्शनधारक केवळ ५ मिनिटांत, अगदी घरबसल्या, आपल्या मोबाईलद्वारे आपला हयातीचा दाखला ऑनलाइन काढू शकतात.
जीवन प्रमाणपत्र (DLC) म्हणजे नेमके काय?
Life Certificate जीवन प्रमाणपत्र (Digital Life Certificate – DLC) हे एक आधार-आधारित, बायोमेट्रिक-सक्षम डिजिटल ओळखपत्र आहे. हे प्रमाणपत्र पेन्शनधारकाच्या हयातीची पुष्टी करते आणि त्याची माहिती सुरक्षितपणे ‘जीवन प्रमाणपत्र रेपॉजिटरी’ मध्ये साठवली जाते. पेन्शन वितरीत करणाऱ्या संस्थांना हे प्रमाणपत्र ऑनलाइन उपलब्ध होते, ज्यामुळे संपूर्ण प्रक्रिया कागदविरहित आणि जलद होते.
मोबाईलद्वारे डिजिटल जीवन प्रमाणपत्र (DLC) कसे काढायचे?
Life Certificate डिजिटल जीवन प्रमाणपत्र काढण्यासाठी, पेन्शनधारकाचा चेहरा पडताळणी (Face Authentication) तंत्रज्ञान वापरले जाते. यासाठी तुमच्याकडे इंटरनेट कनेक्टिव्हिटी असलेला, चांगल्या (किमान ५ मेगापिक्सेल) फ्रंट कॅमेरा असलेला स्मार्टफोन असणे आवश्यक आहे.
आवश्यक दोन ॲप्स:
- जीवन प्रमाण (Jeevan Pramaan): हे मुख्य ॲप आहे.
- आधार फेस आरडी (Aadhaar Face RD): हे ॲप चेहरा स्कॅन करून आधार-आधारित बायोमेट्रिक पडताळणीसाठी (Authentication) वापरले जाते.
(टीप: हे दोन्ही ॲप्स Google Play Store वर उपलब्ध आहेत.)
सविस्तर पायरी-दर-पायरी प्रक्रिया:
१. ॲप्स इन्स्टॉल आणि नोंदणी (Registration):
- सर्वात आधी तुमच्या स्मार्टफोनमध्ये ‘जीवन प्रमाण’ आणि ‘आधार फेस आरडी’ हे दोन्ही ॲप्स Google Play Store वरून डाउनलोड करून इन्स्टॉल करा.
- ‘जीवन प्रमाण’ ॲप उघडा आणि ‘Device Registration & Operator Identification’ पर्यायावर जा.
- येथे तुमचा आधार क्रमांक, मोबाईल क्रमांक आणि ईमेल ॲड्रेस भरा आणि ‘Submit’ बटणावर क्लिक करा.
- तुमच्या मोबाईल क्रमांकावर आलेल्या ओटीपी ने व्हेरिफिकेशन पूर्ण करा.
- यानंतर, ऑपरेटरचे नाव (Operator Name) विचारले जाईल. तुम्ही स्वतःसाठी करत असाल तर तुमचे नाव टाका.
- चेहरा स्कॅन करून ऑपरेटरचे प्रमाणीकरण (Operator Authentication) पूर्ण करा.
२. डिजिटल जीवन प्रमाणपत्र तयार करणे:
- ऑपरेटर नोंदणी यशस्वी झाल्यावर, तुम्हाला ‘Pensioner Authentication’ (पेन्शनधारकाचे प्रमाणीकरण) चा पर्याय दिसेल.
- येथे पेन्शनधारकाचा आधार क्रमांक आणि मोबाईल क्रमांक टाका आणि ‘Generate OTP’ वर क्लिक करा.
- नोंदणीकृत मोबाईल क्रमांकावर आलेला ओटीपी ॲपमध्ये भरा.
- आता पेन्शनधारकाची आवश्यक माहिती भरा:
- पेन्शनरचे नाव
- पेन्शन पेमेंट ऑर्डर (PPO) क्रमांक
- पेन्शन वितरीत करणाऱ्या संस्थेचे (Bank/PDA) नाव
- खाते क्रमांक
- ‘Submit’ करा. माहिती बरोबर असल्यास, ‘Yes’ वर क्लिक करून पुढे जा.
३. चेहरा पडताळणी (Face Authentication):
- आता ‘Scan’ बटणावर क्लिक करा. आधार फेस आरडी ॲप सक्रिय होईल आणि कॅमेरा सुरू होईल.
- पेन्शनधारकाने मोबाईलच्या समोर अशा प्रकारे बसावे की त्यांचा चेहरा स्पष्टपणे आणि पुरेशा प्रकाशात दिसेल.
- ॲप चेहरा स्कॅन करेल. यावेळी डोळे उघडझाप करणे किंवा चेहरा हलवण्यास सांगितले जाऊ शकते.
४. प्रमाणपत्र डाउनलोड करणे:
- चेहरा पडताळणी यशस्वी होताच, तुमचा डिजिटल जीवन प्रमाणपत्र (DLC) यशस्वीरित्या तयार झाल्याचा संदेश (SMS) येईल.
- या संदेशात तुमचा ‘प्रमाण आयडी’ (Pramaan ID) दिलेला असेल.
- तुम्ही जीवन प्रमाण (Jeevan Pramaan) च्या अधिकृत वेबसाइटवर (jeevanpramaan.gov.in) जाऊन तुमचा ‘प्रमाण आयडी’ आणि कॅप्चा टाकून आपले प्रमाणपत्र डाउनलोड करू शकता.
या प्रक्रियेसाठी काही महत्त्वाच्या गोष्टी:
- आधार लिंक: पेन्शनधारकाचा आधार क्रमांक बँक खाते/पेन्शन खात्याशी लिंक (Linked) आणि मोबाईल क्रमांकाशी संलग्न (Seeded) असणे अत्यंत आवश्यक आहे.
- प्रकाशयोजना (Lighting): चेहरा स्कॅन करताना खोलीत पुरेसा आणि स्पष्ट प्रकाश असावा. अंधुक प्रकाशात स्कॅनिंग अयशस्वी होऊ शकते.
- सोपे आणि जलद: या डिजिटल सुविधेमुळे आता पेन्शनधारकांना बँकेच्या लांब रांगेत उभे राहण्याची किंवा कोणत्याही सरकारी कार्यालयात चकरा मारण्याची गरज नाही. ते अत्यंत सोप्या पद्धतीने, कमी वेळेत, घरी बसून आपला ‘हयातीचा दाखला’ काढू शकतात.